زردی پوست و یا یرقان یک بیماری نیست، ولی می تواند نشانه ای از چند بیمای جدی پنهان مربوط به کبد، کیسه صفرا یا لوزالمعده باشد. اما چه موقع زردی پوست خطرناک می شود و چه باید کرد؟
زردی پوست وقتی اتفاق می افتد که بیلی روبین موجود در خون تا حد زیادی افزایش پیدا می کند. در حدود 60 درصد از نوزادان زردی پوست را تجربه می کنند و در نوزادان یک مسئله کاملا طبیعی است که با پیگری به موقع برطرف می شود. ولی اگر زردی پوست زنگ خطر بیماری های جدی تر مانند سرطان کبد، انواع هپاتیت، کم خونی و دیگر مشکلات کبی باشدف باید خیلی سریه با پزشک مراجعه کرد و درمان را شروع کرد. در این بخش اطلاعاتی در مورد زردی پوست را می خوانید با ما همراه باشید.
دلیل زردی پوست چیست؟
خیلی از بیماری ها و مشکلات داخلی بدن باعث زردی پوست می شود که این بیماری ها شامل:
۱. هپاتیت
- هپاتیت بیماری التهاب کبد است که در اثر عفونت، بیماری خود ایمنی، خونریزی شدید، مصرف برخی داروها، مواد مخدر، سموم یا الکل ظهور می‌کند.
- هپاتیت بسته به علت ابتلا، می‌تواند حاد یا مزمن باشد.
- خستگی، بی‌حالی، کم شدن اشتها، تهوع، استفراغ، خارش پوست، درد نواحی فوقانی شکم، زردی پوست یا چشم‌ها و آب آوردن شکم از علائم احتمالی هپاتیت است.
۲. هپاتیت B
- عفونت ناشی از ویروس هپاتیت B، کبد را درگیر این نوع التهاب می‌کند.
- این بیماری از طریق تماس مستقیم با خون آلوده، استفاده از سوزن یا تیغ مشترک و آلوده، رابطه جنسی دهانی، واژنی و مقعدی بدون محافظ، و از مادر به فرزند منتقل می‌شود.
- علائم این عارضه شامل خستگی، ادرار تیره، درد مفاصل و ماهیچه‌ها، بی‌اشتهایی، تب، احساس ضعف و ناراحتی در شکم، زردی چشم‌ها (اسکلرا) و زردی پوست است.
- از عوارض این عفونت مزمن می‌توان به زخم کبدی (سیروز)، نارسایی کبد، سرطان کبد و مرگ بیمار اشاره کرد.
- با واکسیناسیون مرتب از ابتلا به هپاتیت B پیشگیری کنید.
۳. هپاتیت C
- این بیماری در برخی از افراد با علائم خفیف تا شدید تب، ادرار تیره، کاهش اشتها، درد یا ناراحتی در ناحیه شکم، درد مفاصل و زردی پوست همراه است.
- عفونت ناشی از ویروس هپاتیت C، کبد را درگیر این نوع التهاب می‌کند.
- هپاتیت C از طریق تماس خونی با شخص مبتلا منتقل می‌شود.
- تقریباً ۷۰ تا ۸۰ درصد از مبتلایان بیماری هپاتیت C علائمی را گزارش نمی‌دهند.
۴. هپاتیت E
- هپاتیت E یک بیماری حاد کبدی است که در اثر ویروس هپاتیت E ایجاد می‌شود.
- این عفونت با نوشیدن آب یا خوردن غذای آلوده، تماس با خون آلوده یا انتقال مادر به کودک منتقل می‌شود.
- در بیشتر موارد این عفونت پس از چند هفته به خودی خود برطرف می‌گردد؛ اما در موارد نادر به نارسایی کبد منجر می‌شود.
- زردی پوست، ادرار تیره، درد مفاصل، کاهش اشتها، درد شکم، ورم کبد، حالت تهوع و استفراغ، خستگی و تب از علائم احتمالی این نوع هپاتیت است.
۵. هپاتیت D
- عفونت ناشی از ویروس هپاتیت B و D، کبد را درگیر این نوع التهاب می‌کند.
- فقط بیماران مبتلا به هپاتیت B می‌توانند به هپاتیت D نیز مبتلا شوند.
- این عفونت مسری است و از طریق تماس مستقیم با مایعات بدن فرد آلوده شیوع می‌یابد.
- علائم این بیماری شامل زردی پوست و چشم، درد مفاصل، درد شکم، استفراغ، کاهش اشتها، ادرار تیره و خستگی است.
۶. هپاتیت A
- عفونت ناشی از ویروس هپاتیت A، کبد را درگیر این نوع التهاب می‌کند.
- هپاتیت A بسیار مسری است و به راحتی از طریق غذا یا آب آلوده پخش می‌شود.
- این بیماری به طور کلی چندان جدی نبوده و اثر طولانی مدت ندارد؛ همچنین می‌توان با رعایت برخی نکات ایمنی در سفر به مناطقی که بهداشت ضعیفی دارند، از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد.
- علائم این بیماری شامل تهوع، استفراغ، درد شکم، تب، کاهش اشتها و درد بدن است.
- همچنین ادرار تیره، مدفوع کم‌رنگ، زردی پوست و سفیدی چشم، خارش پوست و تورم کبد نیز ممکن است طی یک هفته پس از ورود ویروس به بدن ایجاد شود.
۷. زردی نوزاد
- زردی نوزاد تازه متولد شده یک بیماری شایع است. برخی از کودکان با مقادیر بسیار بالای بیلی روبین در خون متولد می‌شوند.
- این نوع زردی پوست غالباً با رشد کبد نوزاد به خودی خود از بین می‌رود و با شروع تغذیه کودک، بیلی روبین اضافه از بدن دفع می‌شود.
- مقادیر بالای بیلی روبین در خون می‌تواند کودک را در معرض ناشنوایی، فلج مغزی و یا انواع دیگر آسیب مغزی قرار دهد؛ بنابراین زردی نوزاد پس از زایمان باید بلافاصله کنترل شود.
- اولین علامت این عارضه، زردی پوست یا چشم است که طی دو تا چهار روز پس از تولد مشخص می‌شود. این تغییر رنگ معمولاً از صورت نوزاد آغاز شده و در سراسر بدن پخش خواهد شد.
۸. زردی ناشی از شیر مادر
- این نوع زردی به شیر مادر مرتبط است و معمولاً یک هفته پس از تولد رخ می‌دهد.
- زردی ناشی از شیر مادرعموماً مشکلی ایجاد نمی‌کند و سرانجام به خودی خود از بین می‌رود.
- این زردی با تغییر رنگ پوست و چشم‌ها، خستگی، افزایش وزن ضعیف و گریه‌های شدید همراه است.
۹. تالاسمی
- تالاسمی نوعی اختلال خونی ارثی است که بدن بیمار نوعی هموگلوبین غیرطبیعی ایجاد می‌کند.
- این اختلال به تخریب بیش از حد گلبول‌های قرمز خون و در نهایت کم‌خونی بیمار منجر می‌شود.
- سه نوع تالاسمی مینور، ماژورو آلفا وجود دارد که از نظر علائم و شدت بیماری متفاوت هستند.
- علائم این بیماری شامل تغییر شکل استخوان‌ها (خصوصاً در ناحیه صورت)، ادرار تیره، تأخیر در رشد و نمو، خستگی و پوست زرد یا رنگ پریده بیمار است.
۱۰. سرطان پانکراس (لوزالمعده)
- سرطان لوزالمعده هنگامی رخ می‌دهد که سلول‌های لوزالمعده سرطانی شده و رشد آن‌ها از کنترل خارج شود.
- این سرطان در شمار بیماری‌های سخت و جدی است و اغلب در مراحل پیشرفته‌تر بیماری تشخیص داده می‌شود.
- از شایع‌ترین علائم سرطان پانکراس می‌توان به کاهش اشتها، کاهش وزن ناخواسته، شکم‌درد یا کمردرد، لخته شدن خون، زردی (پوست و چشم) و افسردگی اشاره کرد.
۱۱. کمبود آنزیم گلوکز ۶ فسفات دهیدروژناز
- نتیجه‌ی این ناهنجاری ژنتیکی، مقدار بسیار کم آنزیم گلوکز ۶ فسفات دهیدروژناز (G6PD) در خون بیمار است.
- کمبود G6PD سبب شکستن گلبول‌های قرمز و نابودی زودرس آن‌ها می‌شود که در نهایت کم‌خونی همولیتیک را به دنبال خواهد داشت.
- کم‌خونی با خوردن حبوبات، سابقه عفونت یا مصرف برخی داروهای خاص ظهور می‌کند.
- خستگی، زردی پوست و چشم، نفس‌تنگی، ضربان قلب سریع، ادرار تیره، زرد یا نارنجی، رنگ‌پریدگی و سرگیجه از دیگر علائم احتمالی کم‌خونی است.
۱۲. سنگ کیسه صفرا
- سنگ کیسه صفرا زمانی تشکیل می‌شود که غلظت صفرا، بیلی روبین یا کلسترول موجود در مایعات کیسه صفرا زیاد باشد.
- سنگ کیسه صفرا معمولاً تا زمانی که مانع از باز شدن کیسه صفرا یا مجاری صفراوی نشود، با درد و علائم همراه نیست.
- افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا، پس از خوردن غذاهای پرچرب، دردی در ناحیه فوقانی شکم یا معده خود احساس می‌کنند.
- از دیگر علائم این عارضه می‌توان به درد همراه با حالت تهوع و استفراغ، ادرار تیره، مدفوع سفید، اسهال، آروغ زدن و دیرهضمی اشاره کرد.
۱۳. سیروز یا تشمع کبدی
- اسهال، کم میلی و کاهش وزن، تورم شکم، کبودی و خونریزی راحت بدن از علائم سیروز کبدی است.
- زیر پوست افراد مبتلا به این بیماری، رگ‌های خونی کوچک و عنکبوتی شکل قابل مشاهده است.
- این بیماری در برخی موارد با زردی پوست یا چشم در کنار خارش پوست همراه است.
۱۴. انسداد مجرای صفراوی
- این مورد یک وضعیت اورژانسی است که به مراقبت‌های فوری نیاز دارد.
- انسداد مجرای صفراوی اکثراً ناشی از سنگ کیسه صفرا است؛ اما گاهی در اثر آسیب کبد یا کیسه صفرا، التهاب، رشد تومورها، عفونت یا کیست شاهد آن هستیم.
- زردی پوست یا چشم، خارش پوست بدون ظهور بثورات، رنگ روشن مدفوع و ادرار بسیار تیره از نشانه‌های ابتلا به این بیماری هستند.
۱۵. کم‌خونی داسی شکل
- کم‌خونی سلول‌های داسی شکل یک بیماری ژنتیکی مربوط به گلبول‌های قرمز است که شکل ظاهری آن‌ها را به هلال ماه یا داس تغییر می‌دهد.
- سلول‌های داسی شکل در عروق خونی باریک گیر می‌کنند؛ بدین ترتیب خون‌رسانی به قسمت‌های مختلف بدن با مشکل مواجه می‌شود.
- سلول‌های داسی شکل زودتر از گلبول‌های قرمز طبیعی از بین می‌روند؛ بنابراین فرد بیشتر در معرض کم‌خونی قرار دارد.
- علائم این بیماری شامل خستگی بیش از حد، رنگ‌پریدگی پوست و لثه، زردی پوست و چشم، تورم و درد در دست و پا، عفونت‌های مکرر و درد شدید در نواحی قفسه سینه، کمر، بازوها و پاها است.
۱۶. سرطان کبد
- سرطان کبد با سرطانی شدن سلول‌های کبد و رشد خارج از کنترل آن‌ها ایجاد می‌شود.
- احساس ناراحتی، درد و حساسیت به خصوص در نواحی فوقانی شکم از علائم احتمالی سرطان کبد است.
- از نشانه‌های دیگر این عارضه، می‌توان زردی پوست و چشم، مدفوع سفید، تهوع و استفراغ را نام برد.
۱۷. پانکراتیت حاد
- این التهاب حاد لوزالمعده معمولاً در اثر سنگ کیسه صفرا ایجاد می‌شود.
- درد ناگهانی ثابت و شدید در قسمت فوقانی شکم از مشخصه‌های این بیماری است؛ این درد در اطراف بدن به سمت کمر حرکت می‌کند و زمانی که بیمار روی کمر می‌خوابد، شدیدتر می‌شود.
- حالت تهوع و استفراغ از دیگر علائم پانکراتیت حاد یا نکروز حاد لوزالمعده هستند.
۱۸. کم‌خونی همولیتیک خود ایمنی
- این اختلال خونی نادر اما جدی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن گلبول‌های قرمز خون را با سرعت بیشتری از بین ببرد.
- علائم این نوع کم‌خونی شامل افزایش ضعف و خستگی، تنگی نفس، پوست رنگ‌پریده یا زرد، ادرار تیره، ضربان قلب سریع، سردرد، درد عضلانی، حالت تهوع، استفراغ و درد شکم است.
۱۹. تب زرد
- تب زرد یک بیماری ویروسی جدی و کشنده، همانند آنفولانزا است که از پشه به انسان منتقل می‌شود و نیاز به واکسیناسیون دارد.
- علائم اولیه این بیماری مشابه ویروس آنفلوانزا بوده و با تب، لرز، سردرد، درد بدن و بی‌اشتهایی همراه است.
- طی مرحله سمی عفونت، علائم اولیه ممکن است تا ۲۴ ساعت ناپدید شوند و سپس با کاهش ادرار، درد شکم، استفراغ، اختلال ریتم قلب، تشنج، دلیریوم و خونریزی دهان، بینی و چشم مجدداً ظاهر شوند.
۲۰. لپتوسپيروزيا بيماری ويل
- بیماری ویل نوعی عفونت باکتریایی شدید است که بر کلیه، کبد، ریه‌ها و یا مغز بیمار تأثیر می‌گذارد.
- این بیماری مشترک میان دام و انسان، از طریق تماس با خاک یا آب آلوده، خون، ادرار یا گوشت حیوانات ناقل بیماری انتقال خواهد یافت.
- علائم بیماری ویل شامل تهوع، بی‌اشتهایی، کاهش وزن ناخواسته، خستگی مفرط، تورم مچ پا یا دست، تورم کبد، کاهش ادرار، تنگی نفس، ضربان قلب سریع و زردی پوست و چشم است.
۲۱. واکنش ناسازگاری ABO
- این واکنش نادر، اما جدی و کشنده در صورت همسان نبودن خون‌ها پس از انتقال خون اتفاق می‌افتد و علائم آن طی چند دقیقه پس از دریافت اولین تزریق ظهور می‌کند.
- این واکنش با تب و لرز، مشکلات تنفسی، درد عضلانی و حالت تهوع همراه است. درد شکم و سینه، ادرار خونی و زردی پوست نیز از دیگر علائم این بیماری به شمار می‌رود.
چگونه متوجه زردی یا یرقان شویم؟
زردی پوست و چشم از مشخصه‌های یرقان است. در موارد شدیدتر، ممکن است سفیدی چشم‌ها به رنگ قهوه‌ای یا نارنجی تغییر کند. همچنین ادرار و مدفوع تیره یا کم‌رنگ از دیگر علائم بیماری زردی است. اگر زردی پوست از یک بیماری اساسی مانند هپاتیت ناشی شود، بیمار علائم دیگری از جمله خستگی مفرط و استفراغ را تجربه خواهد کرد. توجه داشته باشید که هر زردی پوست نشانه‌ی یرقان نیست. این تغییر رنگ ممکن است ناشی از بتا کاروتن زیاد در خون باشد. بتا کاروتن یک آنتی‌اکسیدان طبیعی است که در غذاهایی مانند هویج، کدوتنبل و سیب‌زمینی شیرین یافت می‌شود.
آزمایش و تشخیص زردی پوست
برای تشخیص علت زردی پوست، آزمایش خون تجویز می‌شود. در این آزمایش مقدار بیلی‌روبین موجود در خون تعیین شده و احتمال ابتلا به بیماری‌های دیگر مثل هپاتیت، تصدیق یا رد خواهد شد. دیگر آزمایش‌هایی که علت زردی پوست را تعیین می‌کنند عبارت‌اند از:
- آزمایش عملکرد کبد که در آن سطح برخی از پروتئین‌ها و آنزیم‌های کبد اندازه‌گیری می‌شود
- آزمایش شمارش کامل خون (CBC) برای بررسی شواهد کم‌خونی همولیتیک
- عکس‌برداری شامل سونوگرافی‌های شکمی (استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا برای عکس‌برداری داخلی) یا CT اسکن
- بیوپسی کبد شامل برداشتن نمونه‌های کوچک از بافت کبد برای آزمایش و معاینه میکروسکوپی
درمان زردی پوست
راه درمانی که برای زردی توصیه می‌شود، به علت زردی بستگی دارد و پزشک علت را درمان می‌کند، نه علائم را! پس از آغاز دوره درمان، زردی پوست رفته رفته به حالت عادی خود باز خواهد گشت. زردی پوست متوسط معمولاً با فوتوتراپی در بیمارستان یا خانه درمان می‌شود. امواج نوری که در فوتوتراپی مورد استفاده قرار می‌گیرند، توسط پوست و خون فرد جذب شده و بیلی‌روبین اضافه خون را دفع می‌کنند.