بررسی دلایل پایین آمدن پلاکت خون
پلاکت خون چیست؟
پلاکت خون در مغز استخوان تولید شده و نقش مهمی در انعقاد خون ایفا می کنند. طول عمر پلاکت های خون ۱۰-۷ روز است. آنها در کبد، طحال و مغز استخوان تخریب می شوند. طحال محل جداسازی سلول های خونی است که شامل پلاکت می گردد. به طور معمول، حدود ۳ /۱ طحال به پلاکت اختصاص یافته است.
تجربه خونریزی شدید، ناگهانی و کنترل نشده از بینی، لثه و دیگر نقاط بدن واقعا یک وضعیت وحشتناک خواهد بود و متاسفانه، می تواند با تعداد پلاکت های خون واقعا کم اتفاق بیافتد. قبل از اینکه این اتفاق بیافتد، بهتر است آن را بلافاصله مدیریت کنید. این حالت معمولا ممکن است به یک تلاش پر هزینه منجر شود اما گزینه های مقرون به صرفه تری از قبیل درمان های طبیعی کاهش پلاکت های خون وجود دارند که شما می توانید یاد بگیرید.
چه عواملی باعث پایین بودن پلاکت خون می شوند؟
پلاکت خون پایین ،ترومبوسیتوپنی نامیده می شود. با توجه به درجه، می تواند از متوسط، نسبتا شدید و شدید متغیر باشد. با کاهش شمارسلولی، شدت بیماری بیشتر می شود.
| شمار پلاکتی | خطر خونریزی |
| >100.000/µL | بدون خونریزی غیر طبیعی، حتی بعد از جراحی |
| ۵۰٫۰۰۰–۱۰۰٫۰۰۰/µL | بیمار ممکن است خونریزی بیشتر از حد نرمال پس از آسیب جدی داشته باشد |
| ۲۰٫۰۰۰–۵۰٫۰۰۰/µL | خونریزی با یک آسیب کوچک به وجود می آید |
| <20.000/µL | بیمار ممکن است دچار خونریزی خود به خود گردد |
علائم پایین بودن پلاکت خون
علائم و نشانه های پایین بودن پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی عبارتند از:
– کبودی غیر منتظره
– لکه های بنفش یا قرمز کوچک زیر پوست به نام پتشی.
– خونریزی بینی و یا لثه
– دوره های قاعدگی شدید تر از حد معمول در زنان
– مدفوع سیاه رنگ یا خونی
– ادرار قرمز یا صورتی رنگ
– استفراغ خونی
– سردرد های شدید
– سرگیجه
– درد در مفاصل یا عضلات
– افزایش ضعف
اگر با هر یک از این نشانه ها مواجه شدید، سریعا به یک پزشک مراجعه کنید. معمولا این علائم تا زمانی که سطح پلاکت بسیار پایین نباشد رخ نمی دهند. با آزمایش خون می توان ترومبوسیتوپنی را قبل از بروز علائم تشخیص داد.
برخی از علل عمده پایین بودن پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی
۱- ترومبوسیتوپنیک پورپورای به واسطه ایمنی یا خود ایمن
پورپورای ترومبوسیتوپنیک با واسطه ایمنی که با عنوان ITP نیز شناخته می شود، بیماری است که در آن آنتی بادی های بدن بر علیه پلاکت خون اقدام می کنند. این حمله آنتی بادی ها به سلول های طبیعی چیزی است که باعث پایین بودن پلاکت خون در بیماران مبتلا به ITP می شود. چنین اتفاقی در نهایت سبب ایجاد بیماری ترومبوسیتوپنی با واسطه ایمنی می گردد.
ITP دو حالت مزمن و حاد دارد. فرم حاد در کودکان شایع تر است و معمولا بعد از بهبودی از عفونت رخ می دهد. اغلب، بیمار عفونت ویروسی غیر اختصاصی دارد. اگر چه زمان هایی وجود دارد که در آن ITP حاد بعد از بهبودی از یک عفونت باکتریایی ایجاد می شود.
بزرگسالان ممکن است به ITP حاد توسعه یافته مبتلا گردند، این بیماری در اغلب موارد به تدریج رخ می دهد (ITP مزمن). اکثر بزرگسالان به یاد ندارند که دچار عفونت ویروسی شده اند یا باکتریایی!؟ حدود ۹۰٪ از بیماران ITP جوان تر از ۴۰ سال می باشند. جالب توجه است، فرم مزمن ITP بر زنان بیشتر اثر می گذارد.
۲- پایین بودن پلاکت خون در دوران بارداری
تقریبا ۵ درصد از زنان به ترومبوسیتوپنی توسعه یافته در دوران بارداری مبتلا می شوند که یکی از علل پایین بودن پلاکت خون می باشد. ترومبوسیتوپنی باید نه تنها از ITP، بلکه از سایر علل ترومبوسیتوپنی مرتبط با بارداری، مانند پره اکلامپسی متمایز گردد.
اگر تعداد پلاکتها به <50000 / UL افت کند، بیمار باید به طور جدی احتمال ITP را در نظر بگیرد. معیارهای تشخیصی برای ترومبوسیتوپنی حاملگی در ادامه ذکر شده است.
معیارهای تشخیص پلاکت خون پایین در بارداری
– ترومبوسیتوپنی خفیف
– ترومبوسیتوپنی بدون علامت
– شرح حال و سابقه مثبت ترومبوسیتوپنی قبلی بیمار
– توسعه ترومبوسیتوپنی در دوران بارداری
– عدم وجود ترومبوسیتوپنی جنین
– پس رفت ترومبوسیتوپنی پس از تولد
۳- عفونت
عفونت یکی از علل پایین بودن پلاکت خون است که معمولا در بیماران شناسایی می گردد. علت اصلی پایین بودن پلاکت خون در این حالت نوعی عفونت ویروسی می باشد. نمونه هایی از آن می تواند شامل مونونوکلئوز عفونی، CMV و HIV شود.
پایین بودن پاکت خون می تواند در بیماران مبتلا به HIV نیز باشد که ممکن است منشا ایمنی یا غیر ایمونولوژیک داشته باشد، اما به نظر می رسد که اکثر موارد نشان دهنده پایین بودن پلاکت خون ناشی از تولید ناکارآمد پلاکت خون است. علاوه بر پایین بودن تعداد پلاکت خون به واسطه سلولهای ایمنی، ترومبوسیتوپنی در بیماران مبتلا به اچ آی وی همچنین می تواند به دلیل سرکوب ایجاد شده در مورد بیماری گرانولوماتوز مغز استخوان رخ دهد و یا احتمالا از داروها ناشی گردد.
علاوه بر این، پایین بودن پلاکت خون با واسطه سیستم ایمنی در HIV ممکن است در هر زمان در طول عفونت HIV رخ دهد. این اتفاق حتی می تواند زمانی رخ دهد که بار ویروسی کوچک است و تعداد لنفوسیت های CD4 به نسبت خوبی حفظ شده اند.
پایین بودن پلاکت خون به غیر از ارتباط آن با یک بیماری ویروسی، می تواند با عفونت هایی که توسط باکتری ایجاد شده از قبیل مایکوپلاسما، ریکتزیا و همچنین با سیفلیس و مالاریا رخ دهد.
۴- بیماری بدخیم
بیماری های لنفوپرولیفراتیو مانند لوسمی مزمن غدد لنفاوی و لنفوم همچنین ممکن است با پایین بودن پلاکت خون ناشی از سلولهای ایمنی یا خود ایمنی، همراه گردد که یکی از بیماری های شایع مربوط به علت پلاکت پایین می باشد.
با این حال، در اغلب موارد پایین بودن پلاکت خون با توجه به کاهش نفوذ پلاکت خون درمغز استخوان و یا احتمالا به دلیل درمان سرطان با سایتواستاتیک ها می باشد. اگر چه پایین بودن پلاکت خون خود ایمن همچنین در بیماران مبتلا به تومورهای جامد شرح داده می شود، اما این ارتباط نادر است.
۵- ترومبوسیتوپنی Dilutional یا رقیق شده
این عامل یکی از علل شایع پایین بودن پلاکت خون در بیماران بستری در بیمارستان است که مقدار قابل توجهی از خون خود را از دست داده اند. این اتفاق زمانی می افتد که برنامه تهاجمی مایعات داخل وریدی شمار پلاکتی خون را کاهش می دهد.
۶- پرتو های خاص
پرتو درمانی می تواند عارضه پایین بودن پلاکت خون را به همراه داشته باشد که یکی از علل پایین آمدن تعداد پلاکت خون به حساب می آید که در آن آسیب رخ داده در مغز استخوان بر مگاکاریوسیت ها که یک فرایند خاص قبل از به گردش درآمدن پلاکت ها می باشد، را تحت تاثیر قرار می دهند. پایین آمدن پلاکت خون معمولا در حدود ۷ تا ۱۰ روز پس از درمان رخ می دهد.
۷- پایین بودن پلاکت خون ناشی از دارو
بسیاری از مواد دارویی که در طول درمان استفاده شده است می تواند سبب ترومبوسیتوپنی شوند. در واقع، زمان مورد نیاز برای وقوع کاهش شمار پلاکت ها تنها ۲ هفته است.
تشخیص پایین بودن پلاکت خون ناشی از دارو و یا پزشکی زمانی حاصل می گردد که مصرف داروی مشکوک متوقف گردیده و تعداد پلاکت ها به حالت عادی باز گردند. در اغلب موارد، ۷-۵ روز پس از قطع دارو زمان می برد. گاهی اوقات ترومبوسیتوپنی زمان بیشتری طول می کشد چرا که حذف دارو و یا متابولیت های آن به آهستگی از بدن خارج می شوند.
| داروهای مرتبط با ترومبوسیتوپنی خود ایمن القا شده دارویی | |
| ضد تشنج | Carbamazepine، فنی توئین، والپروئیک اسید |
| عوامل ضد التهابی | استامینوفن، ایبوپروفن، ناپروکسن |
| آنتی باکتریال | آمپی سیلین، پی پراسیلین، ونکومایسین، سولفامتاکسازول، اتامبوتول، تریمتوپریم، ریفامپین، ،sulfisoxazole |
| داروهای قلبی عروقی | آمیودارون، کینیدین، quinine |
| عوامل شیمی درمانی | Irinotecan،oxaliplatin |
| مهار کننده گلیکوپروتئین IIaو b II | Abciximab،eptifibatide،tirofiban |
| داروهای متفرقه | هالوپیریدول، رانیتیدین، simvastatin |
۸- الکل
پایین بودن پلاکت خون می تواند در اثر مصرف الکل زیاد ایجاد گردد. این علت پلاکت پایین خون مربوط به شیوه زندگی می باشد. اما چه چیزی باعث می شود در زمان نوشیدن الکل پلاکت خون کاهش یابد؟
اگر چه شمار پلاکت خون کاهش یافته ممکن است به دلیل سرکوب مغز استخوان ناشی از الکل باشد، در این گروه جمعیتی دو فاکتور حائز اهمیت می باشد: کمبود فولات و بزرگی طحال به دلیل بیماری های مزمن کبدی
پایین بودن پلاکت خون ناشی از الکل می تواند به طور کلی خفیف تا متوسط باشد، اما ما می توانیم مواردی از ترومبوسیتوپنی شدید را نیز پیدا کنیم، به خصوص هنگامی که عوامل متعدد دیگری نیز وجود داشته باشد (به عنوان مثال کمبود فولات + سرکوب مغز استخوان القاء شده توسط الکل).
۹- پایین بودن پلاکت خون ناشی از هپارین
برای هر بیمار با تعداد پلاکت پایین، مهم است که از نظر ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین ارزیابی گردد چرا که این بیماران در معرض افزایش خطر ابتلا به ترومبوز قرار دارند. پایین بودن پلاکت خون به علت هپارین می تواند در ۱٪ تا ۵٪ از بیماران گسترش یابد. در اغلب موارد، این چیزی است که سبب پلاکت پایین خون فقط ۱۰-۶ روز پس از شروع درمان با هپارین می شود.
با این حال، در صورتی که بیمار در گذشته درمان با هپارین را دریافت کرده باشد، ترومبوسیتوپنی ممکن است سریع تر اتفاق بیافتد. این مهم است که بدانید که حتی دوزهای پایین هپارین می تواند باعث پایین بودن پلاکت خون شوند. به یاد داشته باشید، خطر خونریزی با پلاکت پایین وجود دارد که به خصوص در موارد شدید، بیشتر می گردد.
در واقع، پایین بودن پلاکت خون ناشی از هپارین، می تواند پس از تجویز هپارین در دوزهای پایین فقط به منظور وارد کردن کاتتر عروقی نیز مشاهده گردد. با این حال اعتقاد بر این است که هپارین با وزن مولکولی کم، کمتر حالت ایمنی دارد و تنها با تعداد کمی از موارد ترومبوسیتوپنی و در مقایسه با حالت استاندارد درگیر می باشد.
با این حال، ترومبوسیتوپنی خود ایمن هنوز هم در استفاده از هپارین با وزن مولکولی کم شرح داده می شود. از آنجا که بین این دو نوع هپارین عبارت واکنش متقاطع رسما بیان شده، با این وجود چنین چیزی اغلب امکان پذیر نیست، حتی در صورت وقوع ترومبوسیتوپنی، به سادگی، جایگزین استفاده از هپارین استاندارد با وزن مولکولی کم می شود.
۱۰- هایپراسپلنیسم یا تشدید عملکرد همولیتیک طحال
هایپراسپلنیسم یک علت نسبتا شایع پایین بودن پلاکت خون به علت افزایش احتباس پلاکت می باشد. در بیماران مبتلا به هایپراسپلنیسم، تعداد پلاکت خون به ندرت به <30000 / UL افت پیدا می کند. اگر چه، آن ممکن است همچنین بصورت معمول در لکوپنی و یا کم خونی نیز وجود داشته باشد، در برخی شرایط، ممکن است تنها ترومبوسیتوپنی ظاهر شود.
تشخیص اسپلنومگالی یا بزرگی طحال در طول معاینه فیزیکی برای تائید تشخیص در نظر گرفته می شود. با این حال مطالعات نشان داده اند که معاینه فیزیکی همیشه بسیاری از موارد اسپلنومگالی را نشان نمی دهد. بنابراین، ممکن است برای انجام تخمین اندازه طحال از سونوگرافی استفاده شود.
کمبود پلاکت خون در کودکان
ترومبوسیتوپنی شرایطی است که پلاکت ها کم است و سلولهای خونی نمی توانند از خونریزی جلوگیری کنند.
علل ترومبوسیتوپنی یا پایین بودن پلاکت خون عبارتند از افزایش تخریب پلاکت ها (مربوط به یک اشکال در سیستم ایمنی بدن) و کاهش تولید پلاکت ها در طحال.
همچنین ترومبوسیتوپنی می تواند ناشی از بیماری دیگری مانند لوسمی، لنفوم، شکست مغز استخوان (آنمی آپلاستیک)، برخی از ویروس ها یا عفونت های باکتریایی، شرایط ژنتیکی خاص، به عنوان یک عارضه جانبی دارو یا از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی خاص باشد.
شایع ترین علت پایین بودن پلاکت خون در کودکان ، پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک (ITP) است. خوشبختانه، برای کودکان، پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک معمولا بدون نیاز به درمان، بهبود پیدا می کند. حدود ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک به طور کامل در عرض شش ماه بهبود می یابند. اگرچه در کودکان مبتلا به ITP مزمن، هم ممکن است همچنان بهبود کامل پیدا نکرده باشد.
در حالی بسیار نادر است، صرف نظر از سن یا تعداد پلاکت ها، خونریزی شدید می تواند با ITP رخ دهد. اگر این مورد باشد، یا اگر خونریزی گسترده شود، این شرایط بیمار را در معرض تهدیدات خطرناکی قرار می دهد و به اورژانس نیاز است. درمان آن به طور معمول شامل انتقال غلظت پلاکت، متیل پردنیزولون وریدی (یک نوع کورتیکواستروئید) و ایمونوگلوبولین داخل وریدی است. به خصوص با توجه به عوارض احتمالی بیماری و درمان آن در کودکان، برای شما و پزشک بسیار مهم است که مزایا و خطرات درمان کودک را محاسبه کنید.
بدون پلاکت کافی، یک کودک ممکن است به راحتی خونریزی کند، از جمله:
# از پوست (کبودی)
# از سطوح مخاطی (خونریزی بینی، خونریزی دهان، خونریزی روده، خونریزی ادراری و یا دوره های قاعدگی بیش از حد)
# گاهی از اندامها
خونریزی بیش از حد و یا خونریزی ممکن است خطرناک باشد و بر عملکرد مغز یا عملکرد بدن تأثیر بگذارد. درمان های خاص برای پایین بودن پلاکت خون در نوزادان و کودکان توسط پزشکان کودک شما بر اساس علت و شدت بیماری و همچنین تحمل فرزندتان نسبت به داروها تعیین خواهد شد.
موارد خفیف ممکن است نیاز به درمان نداشته باشند و ممکن است خودشان حل شوند. گاهی انتقال خون با پلاکتها یا گلبولهای قرمز لازم است.
درمان پایین بودن پلاکت خون در کودکان
۱- کورتیکواستروئیدها
درمان کوتاه پلاکت خون در کودکان با داروهای استروئیدی باعث کاهش خونریزی و کاهش تخریب پلاکت می شود. استروئیدها می توانند تعداد پلاکت ها را در ۲ تا ۳ هفته افزایش دهند.
۲- ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIg)
یک دوز واحد IVIg برای تسکین تخریب پلاکت ها کافی است. این کار سریعتر از استروئید ها انجام می شود (در عرض ۲۴ تا ۴۸ ساعت )
۳- ایمونوگلوبولین RH
این دارو به طور موقت با توقف طحال از تخریب پلاکت ها کار می کند. بسیار دقت نیاز است زیرا ممکن است باعث تخریب گلبول های قرمز نیز شود.
درمان پلاکت خون پایین در طب سنتی
چگونه پلاکت خون را بالا ببریم؟
۱- الوئه ورا
شواهد بی نظیر به شدت از آلوئه ورا به عنوان روش سریع برای افزایش شمارش پلاکت ها و جلوگیری از بسیاری از نشانه های ناراحت کننده یا ناخوشایند ترومبوسیتوپنی، حمایت می کند. به خصوص، نوشیدن آب آلوئه ورا هر روز برای کاهش خونریزی لثه ها و دهان شناخته شده است و هنگامی که بدن شروع به افزایش تولید پلاکت می کند، تقویت می شود.
۲. فسفر
اگرچه مکانیسم دقیق مشخص نیست، دوزهای فسفر ماهانه می تواند بر روی تعداد پلاکت های یک فرد تاثیر بسزایی داشته باشد. فسفر همچنین دومین ماده ی معدنی در بدن پس از کلسیم است، بنابراین افزایش سطح فسفر در بدن موجب ایجاد بافت ها و سلول های جدید می شود و به همین دلیل برای افرادی که از ITP رنج می برند سودمند است.
۳. کورتیزون
کورتیزون دارای تأثیر قاطع استروئیدی است و برای کسانی که کورتیکواستروئیدها را نمی خواهند برای افزایش تولید پلاکت مصرف کنند، کورتیزون یک جایگزین عالی است. افزایش تعداد پلاکت ها در عرض چند هفته یا چند ماه رخ می دهد. کورتیزون به آسانی قابل دسترس و نسبتا ارزان است.
۴. ورزش
عدم فعالیت می تواند منجر به توسعه ی ITP در موارد بالغ شود. اساسا یک زندگی بدون تحرک می تواند باعث کاهش پلاکت های بدن شود و باعث می شود احساس خستگی بیشتر شود ولی ورزش منجر به شیوه ی زندگی آرام تر می شود. راه رفتن و ورزش کردن، راهی عالی برای متوقف کردن متابولیسم بدن و کارخانه های سلول های خون است.
۵. ویتامین C
افزایش مصرف ویتامین C ممکن است یکی از ساده ترین و موثر ترین راه های درمان باشد. با مصرف روزانه ی مکمل های ویتامین C ، می توانید میزان خونریزی را در عرض یک هفته یا بیشتر مشاهده کنید. ویتامین C جزء مهمی از کلاژن است، و چیزی است که همه چیز از استخوان ها و عضلات به بافت ها و سلول های خونی می سازد. افزایش مواد اولیه برای پلاکت ها موجب تولید بیشتر پلاکت ها می شود!
۶. کاهش استرس
سطح استرس بالا و هورمون استرس پایدار در بدن شما می تواند باعث کاهش تعداد پلاکت ها شود. شما می توانید آرامبخش، یوگا، و یا هر فعالیت تسکین دهنده ی دیگری را امتحان کنید تا از استرس خود رهایی یابید و خود را در برابر ترومبوسیتوپنی مقاوم کنید.