زخم معده به معنی نوعی آسیب خوش‌خیم به مخاط و زیرمخاط دستگاه گوارش می‌باشد. معمولاً بین ترشح اسید معده و این آسیب ارتباط وجود دارد ولی امروزه عامل اصلی این زخم‌ها را وجود و تکثیر باکتری هلیکوباکتر پیلوری می‌دانند که از راههای مختلفی از جمله آسیب به لایه محافظ مخاط معده موجب ایجاد زخم معده می‌شود، از این‌رو درمان اصلی یک درمان آنتی بیوتیکی است. احتمال شیوع این بیماری ۶ تا ۱۵ درصد است.
زخم معده چیست؟
زخم معده به جراحات دردناکی گفته می شود که در جداره داخلی معده و یا قسمت آغازین روده کوچک که اثنی عشر نامیده می شود وجود دارد. شایعترین باکتری ایجاد کننده زخم، باکتری هلیکوباکترپیلوری (Helicobacter Pylori) می باشد.
هلیکوباکترپیلوری در عفونتهای انسانی بسیار شایع است . این باکتری توسط آب و غذا منتشر می شود، همچنین در بزاق دهان نیز دیده شده است و احتمال می رود که بتواند از راه هایی مثل بوسیدن هم انتقال یابد. این باکتری می تواند به دیواره معده چسبیده و باعث ضعیف شدن و التهاب آن قسمت از معده می شود
علائم و نشانه های اصلی آن کدامند؟
به طور کلی درد زخم معده از یک ساعت بعد از غذا خوردن شروع می شود و تا ساعت ها ادامه پیدا کند همچنین شب ها شعله ور شده و می تواند فرد را از خواب بیدار کند. درد زخم معده در زمان خالی بودن معده بدتر می شود لذا باید از گرسنگی اجتناب کرد. زخم معده می تواند برای مدتی فروکش کند ولی بعد از چند هفته علائم زخم معده برمی گردد لذا حتما باید برای درمان زخم معده به پزشک مراجعه کرد.
رایج ترین علائم زخم معده، درد سوزشی که از جناغ سینه تا بالای ناف می تواند احساس شود. درد زخم معده به علت تماس اسید معده با منطقه آسیب، ایجاد می شود.
افزایش سوءهاضمه از نشانه های دیگر زخم معده می باشد. در این موارد فرد پس از صرف غذا یا آروغ می زند یا دچار سکسکه می شود.
زخم معده علامت دیگری دارد که به علت تغییر حجم مایعات، فرد دچار حالت تهوع خفیف یا شدید می شود. معمولاً در حالت ناشتا، فرد دچار حالت تهوع می شود.
● مواردی که افراد مبتلا به زخم معده باید رعایت کنند:
1- تعداد وعده‌های غذایی خود را افزایش و حجم هر وعده را کاهش دهید تا معده شما خالی نماند.
2- آهسته غذا بخورید و آن را کامل بجوید.
3- از مصرف گوشت و ماهی دودی و نمک سود شده همچنین انواع شور و آجیل‌های پر نمک بپرهیزید.
4- مصرف چای و قهوه و نوشیدنی‌های گازدار را کاهش دهید.
5- سیگار نکشید و الکل مصرف نکنید.
6- با آرامش غذا بخورید و از استرس پرهیز کنید.
7- افسردگی، ناراحتی و استرس را از خود دور کنید و فقط بخندید. پس بروید به سوی خنده درمانی!
8- هیچ‌گاه سرخود از آسپیرین یا مسکن‌های مانند بروفن استفاده نکنید. در دردهای معمولی می‌توانید استامینوفن مصرف کنید.
9- توصیه شده است که مبتلایان به این بیماری از مصرف وعده غذایی حجیم قبل از خواب اجتناب کنند.
10- در گذشته شیر غذای مهمی در درمان زخم معده محسوب می‌شد، علت مصرف آن این بوده است که تصور می‌شد شیر باعث خنثی‌سازی محتویات معده می‌شود اما ثابت شده به‌علت اینکه محتوی کلسیم و پروتئین شیر بالاست، یک تحریک‌کننده قوی ترشح اسید معده است. به همین دلیل مصرف متناوب و مکرر شیر برای درمان زخم معده توصیه نمی‌شود.
11- از قاشق و چنگال دیگران استفاده نکنید، از لیوان دیگران آب نخورید.
12- مواد غذایی مفید برای زخم معده شامل: عسل، بادام، موز، شیرین بیان، نعناع، بابونه
13- مواد غذایی غیرمجاز در زخم معده شامل: شیر، خامه، شیر کاکائو، قهوه، چایی، انواع نوشابه‌ها، الکل، غذاهای ادویه‌دار خصوصا فلفل، غذاهای پرچرب مثل آبگوشت، سبزیجات نفاخ مانند کلم، ترب، تربچه، خیار، شلغم، پیاز و پیازچه، میوه‌های نفاخ مانند هندوانه، گیلاس، گوجه سبز، هلو، چغاله بادام و زیتون میوه‌های ترش مانند پرتقال و نارنگی.
برای کنترل زخم گوارشی مانند زخم معده باید موارد زیر را رعایت کنید:
1. از فاکتورهای خطرآفرین مطلع شوید
مصرف برخی داروهای خاص، علاوه بر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا «NSAIDs» می‌تواند نگرانی‌هایی را به وجود بیاورند. استروئیدها، داروهای ضدانعقاد و یک خانواده خاص از داروهای ضدافسردگی به نام بازدارنده‌های بازجذب سروتونین انتخابی یا «SSRIs» می‌تواند فاکتور خطر به حساب بیایند و احتمال ابتلا به زخم معده را افزایش دهند.
عسل نه تنها حاوی پلی فنل‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها است، بلکه این ماده جادویی، یک ضدباکتری است که نشان داده شده است می‌تواند رشد میکروب هلیکوباکتر را مهار کند
2. درباره داروهای مصرفی‌تان با پزشک مشورت نمایید
اگر شما به طور منظم داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مصرف می‌کنید، احتمالاً برای مثال نیاز باشد به دنبال یافتن داروی مسکن سردرد بدون مواد مخدر بگردید یا اگر برای مثال از قرص آسپرین روزانه برای جلوگیری از مشکل قلبی استفاده می‌کنید، احتمالاً نیاز است به دنبال جایگزین کردن دز پایین‌تر این دارو در طولانی مدت برای کاهش احتمال ابتلا به زخم معده باشید. بنابراین نیاز است که در این باره حتماً با پزشک خود مشورت کرده و دستورات لازم را اجرا کنید.
3. داروی چهارگانه را با یک کاسه ماست مصرف کنید
داروی چهارگانه یک مولتی آنتی‌بیوتیک است که معمولاً برای درمان H. pylori یا همان هلیکوباکتر پیلوری، عامل ایجاد زخم معده، تجویز می‌شود. یک مطالعه منتشر شده در یکی از مجلات تغذیه بالینی معتبر نشان داد که در 84 درصد از افرادی که داروهای خود را همراه با ماست مصرف می‌کنند، باکتری‌های مضر بهتر از قبل از بین می‌روند.
4. قدرت پروبیوتیک‌ها را باور کنید
تقویت ذخیره باکتری‌های سالم در بدن می‌تواند در مبارزه با هلیکوباکتر، پیشگیری و یا درمان زخم معده بسیار کمک کننده باشد. هر روز غذاهای غنی از پروبیوتیک شامل ماست و کامبوجا (نوشیدنی تخمیری) استفاده کرده و غذاهایی که برای تغذیه فلور روده مفید هستند، مانند سیب، سبزیجات برگ، زغال اخته و روغن زیتون را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
5. به غذاهای التیام‌بخش روی بیاورید
تغییر را با عسل شروع کنید. عسل نه تنها حاوی پلی فنل‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها است، بلکه این ماده جادویی، یک ضدباکتری است که نشان داده شده است می‌تواند رشد میکروب هلیکوباکتر را مهار کند. می‌توانید چایتان را با عسل شیرین کنید یا با کمی نان، آن را میل کنید تا درد معده‌تان آرام شود. مطالعات نشان داده‌اند که کرن‌بری (نوعی میوه کوچک قرمز)، سیر، غذاهای غنی شده با پلی‌فنول، بذر کتان و زیتون سیاه ممکن است برای مبارزه با باکتری‌ها کمک کند و زخم را بهبود بخشد. همچنین کلم بروکلی دارای قدرت بسیار بالا جهت مبارزه با زخم است و حاوی یک ماده شیمیایی به نام سولفورفان است که بر اساس یک مطالعه منتشر شده، عفونت معده و التهاب را کاهش می‌دهد.
6. لیستی از غذاهای ممنوعه تهیه کنید
ادویه‌جات مشخصی مانند فلفل سیاه، فلفل قرمز و دانه خردل ممکن است علائم زخم معده را تشدید کنند. همچنین، قهوه، چای سیاه و شکلات آن را بدتر می‌کنند؛ زیرا این سه حاوی کافئین هستند که تولید اسید معده را تحریک می‌کند که خود تحریک کننده زخم است. مصرف پنج یا شش وعده کوچک مانند اسنک در روز به جای مصرف وعده صبحانه مفصل، ناهار و شام، می‌تواند در تسکین علائم زخم معده مؤثر واقع شود.
7. راه‌هایی برای مبارزه با استرس بیابید
فاکتورهای مربوط به شیوه زندگی، شامل استرس، رژیم غذایی و خواب ناکافی به احتمال زیاد موجب زخم معده نخواهند شد، اما قطعاً می‌توانند مشکلات معده را تشدید کرده و علائم را بدتر کنند. عبادت، یادداشت روزانه، یوگا و دیگر انواع ورزش، همه روش‌های اثبات شده برای به حداقل رساندن و مدیریت استرس هستند.
8. علائم را جدی بگیرید
اگر دچار استفراغ یا مدفوع قرمز یا سیاه یا درد شدیدی در شکم هستید، با پزشک خود تماس بگیرید یا به بیمارستان بروید. سه چهارم مردم علائم معمولی مانند سوزش، درد یا سوء هاضمه را نشان نمی‌دهند. زخم تا زمانی که در مرحله جدی‌تر قرار نگیرد، شناخته نمی‌شود. خونریزی زخم اغلب می‌تواند توسط تخلیه یا قطع منطقه توسط آندوسکوپی متوقف شود. جراحی اورژانسی معمولاً مورد نیاز است اگر شما زخم‌های متعدد داشته باشید، آنها در نقاطی هستند که رسیدن آندوسکوپ به آن نقاط مشکل است، یا آنها به نقطه‌ای رسیده‌اند که شکم را سوراخ می‌کنند یا باعث انسداد می‌شوند. زخم معده درمان نشده که با خونریزی همراه است، می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد به طوری که میزان مرگ و میر بر اثر این مشکل 10 درصد است، بنابراین هنوز یک بیماری جدی محسوب می‌شود، با وجود اینکه همه ما اطلاعات نسبتاً خوبی در این باره داریم.