اطلاعاتی در مورد شیر خشک
یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار بر رشد جسمی و روحی نوزاد و کودکان تغذیه است که بهتر است با شیر مادر تغذیه شود و حتی در کنار غاهای کمکی نیز استفاده شود.
شیر مادر بهترین تغذیه برای نوزادان است زیرا همه مواد مورد نیاز شیرخوار را به مقدار مناسب و همراه با مواد ایمنی بخش دارا میباشد.
دوران شیردهی علاوه بر فواید و مزیتهایی که برای نوزادان و کودکان دارد فواید زیادی هم برای مادران به همراه دارد.
مزایای تغذیه با شیر مادر برای شیرخوار عبارتاند از رشد مطلوب و حفظ سلامت کودک، دسترس آسان کودک به آن، کاهش مرگ ناگهانی کودکان، افزایش ضریب هوشی کودکان، تغییر ترکیب شیر مادر بر اساس سن کودک، هضم آسانتر و دریافت شیر بیشتر طی وعدههای متعدد در روز، جلوگیری از بیماریهای پنومونی (ذاتالریه)، مسمومیت غذایی، برونشیت، عفونتهای میکروبی، آنفلوانزا، عفونت گوش، آسم و آلرژی و اسهال و بیماریهای انگلی در شیرخوار.
شیردهی فوایدی زیادی برای خود مادران دارد از جمله کاهش سرطان پستان و تخمدان و دهانه رحم، کنترل قند خون مادر، ایجاد رابطه عاطفی مستحکم و دوطرفه بین مادر و فرزند، شادابی روانی و امنیت خاطر مادر، تأخیر در حاملگی مجدد (در صورت تغذیه انحصاری با شیر مادر)، مقرون به صرفه بودن از لحاظ اقتصادی.
شیرخشک نوعی جایگزین و غذای مکمل به شمار میرود که زمانی که مادران به هر دلیل نتوانند نوزاد خود را با شیر مادر تغذیه کند به آن روی میآورند.
ترکیب شیرخشک ها در سالهای اخیر به ترکیب شیر مادر بسیار نزدیک شده است اما همچنان شیر مادر تفاوت چشمگیری با شیرخشک دارد و اولویت اول تغذیه شیرخواران میباشد.
فرمولاسیون مواد تشکیل دهنده و ترکیبها در طول زمان تغییر میکند و کمی متفاوت میشود. طیف وسیعی از انواع شیرخشک در بازار وجود دارد.
شیرخشک ها بر اساس پروتئین پایهای تشکیل دهنده، به انواع شیرخشکهای تولید شده بر پایه پروتئین گاوی، پروتئین سویا، اسیدآمینه، پروتئین هیدرولیز شده دسته بندی میشوند.
انواع شیرخشک ها
شیرخشک های کامل برای نوزادان سالم با وزن نرمال: این شیرخشک ها را میتوان از بدو تولد برای نوزادان با وزن تولد نرمال و بدون مشکلات اولیه مورد مصرف قرار داد که رشد خوب و کامل را برای نوزاد فراهم میکنند و حاوی کلیه مواد لازم برای رشد هستند.
این شیرخشک ها معمولاً در اکثر موارد از شیر گاو بدون چربی به اضافه پروتئین آب پنیر تشکیل شدهاند.
منشأ کربوهیدرات آنها لاکتوز و منشأ چربی، روغنهای گیاهی است. این دسته از شیرخشک ها در نوزادانی که دچار اختلالات الکترولیتی هستند و نوزادان نارسی که در بدو تولد وزن کمتر از 1500 گرم دارند نباید مورد استفاده قرار گیرد.
در برخی موارد که در تهیه شیرخشک از آب پنیر بدون مواد معدنی (Demineralized whey) استفاده شده باشد به دلیل کیفیت غذایی مطلوب و بار کلیوی کم که ایجاد میکنند در نوزادان نارس با وزن کم نیز میتوان از آنها استفاده کرد.
شیرخشک های مناسب جهت نوزادان نارس و کم وزن: این دسته از شیرخشک ها برای نوزادانی که در بدو تولد کمتر از 2500 گرم وزن دارند و نوزادان نارس یعنی نوزادانی که قبل از 38 هفتگی متولد میشوند مناسب است.
با این که در نوزادان نارس دستگاه گوارش سالم است، اما از نظر عملکردی مربوط به حرکات دستگاه گوارش و عملیات هضم و جذب و دفع کارایی لازم را ندارد. بنابراین تخلیه معده در این نوزادان کندتر صورت میگیرد.
نوزادان نارس و کم وزن، حساسیت بیشتری به کم خونیها از جمله کمبود آهن دارند و نیاز به آهن بیشتر در این دسته شیرخشک ها در نظر گرفته شده است. همچنین فعالیت آنزیم لاکتاز (آنزیم تجزیه کننده لاکتوز شیر) نیز در دستگاه گوارش این نوزادان نسبت به نوزادان کامل کمتر است و لاکتوز این دسته را کمتر از مقدار عادی در نظر میگیرند.
علاوه بر این نوزادان نارس آنزیم لیپاز (آنزیم تجزیه کننده چربی) و نمکهای صفراوی کمتری هم دارند و به راحتی قادر به هضم چربی شیرخشک ها نیستند و نوع چربی شیر باید از دسته چربیهای زودهضم (MCT) باشد.
روغنهای MCT برای هضم نیاز به نمکهای صفراوی و طی شدن مراحل هضم و جذب چربیهای معمولی ندارند.
به همین دلیل در ناراحتیهای گوارشی به خصوص کبدی-صفراوی مصرف میشوند.
در مورد چربیهای زودهضم و با زنجیره اسیدهای چرب متوسط (MCT) نگرانی که وجود دارد ایجاد اسهالهای چرب میباشد که با در نظر گرفتن درصد مناسبی از این چربیها در ساختار شیرخشک ها این نگرانی برطرف میشود.
شیرخشک هایی که شامل 40 درصد روغن MCT باشند از بروز اسهال چرب جلوگیری میکنند و به علاوه سبب افزایش وزن و جذب بهتر کلسیم در نوزادان با وزن کم نیز میشوند.
شیرخشک های بدون لاکتوز: قند موجود در شیر لاکتوز نام دارد و توسط آنزیمی به نام لاکتاز در دستگاه گوارش تجزیه و جذب میشود.
عدم تحمل لاکتوز که به نوعی همان عدم وجود آنزیم لاکتاز است میتواند باعث اختلالات زیادی در بدن شود که شامل تولید گاز، نفخ و در برخی موارد میتواند موجب اسهال شود.
نوزادان نارس و کم وزن، حساسیت بیشتری به کم خونیها از جمله کمبود آهن دارند و نیاز به آهن بیشتر در این دسته شیرخشک ها در نظر گرفته شده است. همچنین فعالیت آنزیم لاکتاز (آنزیم تجزیه کننده لاکتوز شیر) نیز در دستگاه گوارش این نوزادان نسبت به نوزادان کامل کمتر است و لاکتوز این دسته را کمتر از مقدار عادی در نظر میگیرند
به علت عدم تحمل لاکتوز، پس از مصرف شیر و یا هر نوع فرآورده شیری این علائم میتواند پیش بیایند. در نوزادان نیز مشکلاتی مانند دلپیچه و دل درد و حالت بیقراری به دلیل سوءهاضمه ایجاد میشود.
برای این نوزادان باید از شیرخشک های بدون لاکتوز استفاده شود. این شیرخشک ها فاقد لاکتوز و حاوی پروتئین هیدرولیز شده مانند پروتئین کازئین است و در تغذیه نوزادانی به کار میرود که به دلیل عدم تحمل لاکتوز، دچار اسهالهای شدید میشوند و یا در نوزادانی که دچار اختلال دستگاه گوارش، سوء جذب پروتئین، چربی، کربوهیدرات، آلرژیهای شدید غذایی، فیبروزکیستیک، سوء تغذیه شدید مورد استفاده قرار میگیرد.
کازئین هیدرولیز شده پروتئینی است که مخلوطی از اسیدهای آمینه است و وزن مولکولی اجزای تشکیل دهنده آن بسیار کم است و آلرژی زایی حداقل دارد.
در این شیرخشک ها معمولاً از روغنهایی با زنجیرههای اسید چرب کوتاه و زودهضم (MCT) استفاده میشود.
شیرخشکهای بر پایه سویا: حساسیت به پروتئینهای شیر گاو و یا حتی در برخی موارد حساسیت به لاکتوز باعث شده است که دستهای از شیرخشک ها را بر اساس پروتئینهای سویا تولید کنند.
استفاده از شیرخشک سویا برای کودکان زیر شش ماه توصیه نمیشود چراکه این کار خطر ایجاد حساسیت نسبت به سویا را افزایش میدهد.
همچنین در کودکان بزرگتر به دلیل اینکه شیرخشک سویا بهجای قند شیر لاکتوز، دارای قند گلوکوز است، خطر آسیب رساندن به دندانهای کودک نیز در اثر مصرف آن افزایش پیدا میکند.
در مجموع استفاده از این شیرها معمولاً بهصورت موقت است و مصرف دائم آنها، به خاطر عوارض احتمالی توصیه نمیشود.
البته باید توجه داشت که درصد قابل توجهی از نوزادانی که به پروتئین شیر گاو حساسیت دارند، با شیرهای پایه سویا هم دچار مشکل میشوند.
شیرخشکهای هایپوآلرژنیک: پروتئینهای شیر گاو ممکن است در برخی از نوزادان مشکلات گوارشی شدید بهویژه خون در مدفوع، استفراغ، اسهال شدید و یا حساسیتها و دانههای قرمز رنگ روی پوست ایجاد کنند که نشانههایی از حساسیت به شیر میباشد. در این شیرها پروتئینهای موجود در شیر گاو را هیدرولیز نموده و کار هضم برای شیرخوار راحت شده است. این شیرها برای شیرخوارانی با دستگاه گوارش خیلی حساس مناسباند.
شیرخشکهای ضد ریفلاکس نوزادان: برگشت محتویات اسیدی معده در نوزادان و شیرخواران (ریفلاکس معده) شایعترین اختلال گوارشی در کودکان زیر دو سال میباشد.
شروع علائم معمولاً از بیست روزگی و اوج شدت آن در تا حدود 90 روزگی بوده و در صورت استفاده درست از شیرخشک ها و کنترل علائم خودبهخود از بین میرود.
شیرخواران مبتلا به ریفلاکس معده هم مانند سایر نوزادان باید از املاح و ویتامینهای لازم برای بهبود رشد تا پایان دو سالگی استفاده نمایند که در برخی از محصولات شیرخشک غنی شده به این موضوع توجه شده است. برای تغذیه این شیرخواران از شیرخشک های ضدریفلاکس استفاده میشود.