فلوراید یک ماده معدنی است که در بسیاری از غذاها و آب یافت می شود. هر روز مواد معدنی توسط دو فرایند به نامهای «دِمینرالیزاسیون» و «رِمینرالیزاسیون» به لایه دندان جذب شده و یا از آن خارج می شوند.
وقتی مواد معدنی از لایه دندان خارج می شوند یعنی دمینرالیزاسیون اتفاق افتاده است.
هنگامی که از باکتریهای موجود در جرم دندان اسید ترشح می شود و یا اسیدهایی که از مواد قندی خورده شده در دهان ایجاد می شوند به لایه مینای دندان حمله می کنند فرایند دمینرالیزاسیون رخ می دهد و مواد معدنی از مینای دندان خارج می شوند.
فلوراید چیست؟
فلورايد عنصري است كه به طور طبيعي در آب، خاك و هوا يافت ميشود. زمانيكه فلورايد به صورت خوراكي به ميزان مناسب مصرف شود دندان را مقاوم كرده و از پوسيدگي پيشگيري خواهد شد.
فلوراید یک عامل شناخته شده در مقابله با پوسیدگی دندان است. پوسیدگی دندان هنگامی رخ میدهد، باکتریهای تولیدکننده اسید مینای سخت محافظتکننده دندانها را حل میکنند.
فلوراید به تقویت مینا کمک میکند و همچنین میتواند به ترمیم آسیبهایی که قبلا رخ داده است، نیز کمک کند. گرچه فلوراید در آب آشامیدنی شهری یافت میشود یا به آن اضافه میشود، در برخی مناطق ان را به آب اضافه نمیکنند.
اگر در چنین منطقهای زندگی میکنید، دندانپزشکتان ممکن است یک مکمل فلوراید را به شکل قطره، قرص یا ویتامین برای شما تجویز کند.
فلورايد يكي از عناصر معدني موجود در طبيعت است كه در محيط بصورت يون فلورايد باقي نمانده و بصورت فلورين يافت مي شود. بي ترديد فلورايد يكي از عوامل بسيار مهم در كنترل و پيشگيري از پوسيدگي دندان، هم در كودكان و هم در نوجوانان بوده است.
اگر فلورايد در آب آشاميدني شهر به ميزان مناسب موجود باشد، پوسيدگيهاي دنداني را تا حدود 60درصد كاهش ميدهد.
در مواد غذايي مصرفي، مقاديري فلورايد وجود دارد كه بر حسب انواع آنها، مقدار فلورايد مصرفي نيز متفاوت است. غذاهاي دريايي به نسبت ساير غذاها فلورايد بيشتري دارند.
چاي نسبت به آب آشاميدني فلورايد بيشتري دارد. در بعضي تركيبات دارويي نيز فلورايد يافت ميشود.
در هر کشوري متناسب با شرايط آن جدولهايي براي مصرف قرص فلورايد تنظيم کرده اند.
مثلا در بعضي از کشورها مثل هلند و آمريکا اگر لازم باشد از بدو تولد فلورايد تجويز مي کنند، در کشورهاي ديگر مثل فنلاند و نروژ تجويز فلورايد خوراکي از 6 ماهگي و در بعضي از کشورها مثل سوئد و کانادا از 18 ماهگي است.
در ارتباط با مدت مصرف و دريافت آن در تعدادي از کشورها تا 12 سالگي ادامه مي دهند و در برخي ديگر تا 16 سالگي ، آنچه مهم است هماهنگ کردن مقدار فلورايد تجويز شده ( خوراکي ) و مقدار فلوئور آب آشاميدني است.
ذکر اين نکته لازم است که اخيرا به علت وجود مقاديري فلورايد در هوا، غذا و نوشابه ها اندازه يا مقدار خوراکي آن را کم کرده اند.
حتي در مورد کودکاني که در موقع مسواک زدن دندانها نمي توانند خميردندان را از دهان به بيرون بريزند و مقاديري از آن را مي خورند هشدار داده اند که از خميردندانهاي بدون فلورايد استفاده کنند.
جوامع دندانپزشکي انگليس نيز براي مناطقي که آب آشاميدني آنها کمتر از 0/3 ميلي گرم در ليتر فلورايد دارند و براي کودکاني که زياد دچار پوسيدگي مي شوند مقدار مصرف فلورايد خوراکي را مطابق جدول شماره 1 توصيه مي کنند.
اگر قرار باشد فلورايد خوراکي تجويز شود معمولا در مناطقي که آب آشاميدني فاقد آن است، توصيه مي شود. در مناطقي هم که بيش از 0/7 ميلي گرم در ليتر فلورايد در آب آشاميدني است قرصهاي خوراکي آن اصلا توصيه نشده است.
در جاهايي که بين 0/3 تا 0/7 ميلي گرم در ليتر فلورايد در آب آشاميدني است دندانپزشک بايد با توجه به شرايط محيط خود مستقلا تصميم بگيرد.
مصرف قرص فلورايد بستگي به عوامل متعددي همچون سن، بهداشت دهان، ميزان پوسيدگيهاي موجود در دهان و مقدار فلورايد دريافتي کودک در رژيم غذايي دارد.
قرص فلورايد براي بزرگسالان تجويز نمي شود. اما در کودکان مي بايست تحت نظر دندانپزشک و يا پزشک متخصص کودکان باشد. چون تجويز بيش از اندازه موجب بدرنگي و يا ايجاد نقاط رنگي در دندانها مي شود.
ضمنا فراموش نشود که اعداد هر جدول و ميزان مصرف هر دارو و ماده اي بايد برحسب شرايط محيط و برحسب زمان و با توجه به يافته هاي جديد علمي به طور مرتب مورد بررسي قرار بگيرد.
*تجويز موضعي اين ماده در کودکان بصورت فراورده هاي متنوع با نظر دندانپزشک و در خانه تحت نظارت والدين بلامانع است.
اما به دو نکته مهم بايد توجه گردد. اول آنکه بايد دقيقا ميزان فلورايد هر يک از ترکيبات بوسيله سازمانهاي معتبر تعيين و تاييد شود و ديگر آنکه در موقع مصرف مخصوصا در کودکان به هيچ وجه بلعيده نشوند و فقط در مدت تعيين شده با دندانها تماس پيدا نمايد و سپس به بيرون از دهان ريخته شود.
چگونگی تاثیر فلوراید:
تاثير فلورايد در سطوح مختلف دنداني :
تاثير فلورايد در پيشگيري از پوسيدگي دندان در تمام سطوح يکسان نيست.
بيشترين اثر آن در سطوح صاف گونه اي و زباني در نزديکي طوق دندانهاست (86% ) و بعد در سطوح طرفي (جانبي ) دندانها ( 73% ) و کمتر از همه در سطح جونده و شيارهاي روي دندان است ( حدود 37% )
تحمل جذب فلورايد در سنين مختلف :
در بزرگسالان براي هرکيلو وزن بدن مقدار 0/05 الي 0/07 ميلي گرم بسيار مناسب است.
در مورد کودکان و نوزادان اين ميزان افزايش مي يابد و بين 0/01 تا 0/127 ميلي گرم براي هر کيلو وزن بدن در نظر گرفته مي شود.
ميزان فلورايدي که از طريق تغذيه به بدن ميرسد، در نوزادان بين 0/2 ميلي گرم تا 5 ميلي گرم و در بالغين افزايش بيش از 3/5 ميلي گرم فقط در شرائط کاملا استثنائي مي تواند وجود داشته باشد.
بطور کلي نوزادان و کودکان تحمل بيشتري در جذب فلورايد دارند و بنظر مي رسد علت آن رشد سريع و توسعه استخوان بندي آنان باشد.
زمان های موثر بودن فلورايد :
فلورايد در 3 مرحله از رشد و تکامل دندان مي تواند موثر باشد:
مرحله اول : در زمان فورميشن (تکامل) و اوائل معدني شدن دندان که يون فلوئور توسط جريان خون محيطي وارد کريستالهاي دندان مي شود ( براي دندانهاي شيري از 4 ماهگي زندگي جنيني تا اواخر سال اول زندگي و براي دندانهاي دائمي از 18 ماهگي تا 7-8 سالگي مي باشد.
مرحله دوم : دوره قبل از رويش دندانهاست که دندان به جذب يون فلوئور از بافتهاي داخلي ادامه داده باعث بوجود آمدن پوششي بر روي مينا مي گردد.
مرحله سوم : بعد از رويش دندانهاست که رشد و تکامل دندان در ميان بزاق صورت مي گيرد ( زماني که شيوع پوسيدگي بسيار زياد است )
با توجه باينکه تاج اغلب دندانهاي دائمي در زماني که بچه بمدرسه ميآيد ( سن حدود 7 سال ) کاملا شکل گرفته و کلسيفيکاسيون آن نيز خيلي پيش تر شروع مي شود.
پس اگر فلورايد جهت تقويت ساختمان دندانهاي دائمي بچه بخواهد تجويز شود، قبل از آن بايد باشد. ( در سنين قبل از ورود به دبستان )
در زمان تشکيل دندانها اگر فلورايد کافي در سيستم آب آشاميدني وجود نداشته باشد دريافت فلورايد کمکي از طريق استفاده از خميردندانهاي حاوي فلورايد و يا فلورايد زني سطوح دندانها بصورت ژل و دهانشويه و يا مصرف روزانه قرص يا قطره روش بسيار مناسبي جهت تامين فلورايد مورد نياز است.
اثرات ضدپوسیدگی فلوراید
الف) باعث استحكام ساختمان دندان ميشود.
ب) ضايعات پوسيدگي اوليه بدون تشكيل حفره را دوباره معدني و محكم ميكند.
ج) فعاليت ضد ميكروبي دارد.
يكي ديگر از فوايد فلورايد اثر آن بر روي ريشه دندان بزرگسالان است. بسياري از مردم در سنين بالا دچار تحليل لثه ميشوند و سطح ريشه دندان آنها در دهان نمايان شده و در معرض خطر پوسيدگي قرار ميگيرند.
مطالعات نشان داده است مصرف موضعي فلورايد سطح عريان ريشه را در مقابل پوسيدگي محافظت مينمايد.
منابع فلوراید
- آب آشاميدني
- مصرف مواد غذايي مانند چاي و غذاهاي دريايي
- قرصها و شربتهاي حاوي فلورايد
- دهان شويه، خمير، ژل (استفاده در خانه بصورت روزانه)
- ژلهاي موضعي كه توسط دندان پزشك بر روي دندانها گذاشته ميشود.
- دهان شويههايي كه در مدرسه به صورت هفتگي توصيه ميشود.
استفاده از خميردندانهاي فلورايد دار براي كودكان بالاي 2 سال به ميزان كم ( به اندازه نخود) توصيه ميشود و كاربرد دهان شويههاي حاوي فلورايد فقط در كودكان بالاي 6 سال پيشنهاد ميگردد.
مطالعات بسياري نشان ميدهد كه استفاده هفتگي و منظم از محلول دهان شويه سديم فلورايد 2درصد كه در مدارس ابتدايي كشور توزيع ميگردد باعث كاهش شيوع پوسيدگي دندان در حد 30 تا 40درصد ميشود.
لازماست بطريهاي دهان شويه در طي سال تحصيلي در مدرسه نگهداري شوند و محل نگهداري بطريها بايد جايي محفوظ و دور از نور مستقيم خورشيد باشد.
ضمناً لازم است براي هر بطري نام دانشآموز ثبت گردد و كليه بطريهاي هر كلاس بصورت مجزا از كلاسهاي ديگر نگهداري شود.
برنامه بايد به نحوي تنظيم شود كه دانشآموزان هر كلاس هر هفته در ساعت و روز خاصي بعد از مسواك زدن از دهانشويه استفاده كنند.
بهترين زمان استفاده از دهان شويه قبل از شروع اولين ساعت درس است. توجه نماييد كه كودكان خردسال از بلعيدن خميردندان و دهانشويههاي حاوي فلورايد جداً پرهيز كنند زيرا ميتوانند باعث عوارضي نظير لكهدار شدن سطح دندانها، مشكلات استخواني و مسموميتهاي حاد گردد.
بنابراين هنگام مصرف دهان شويههاي حاوي فلورايد نظارت والدين و يا مربيان بهداشت مدارس و يا معلمين ضرورياست.
اگر فلورايد آب آشاميدني در منطقهاي زيادتر از معمول باشد( بيشتر از 2ppm يعني دو قسمت در يك ميليون قسمت) براي جلوگيري از تغيير رنگ دندانها (فلوئوروزيس) تا حد مقدور مخزن و منشاء آب آشاميدني منطقه را عوض ميكنند و يا آبهايي را كه فلورايد كمتري دارند با آن مخلوط مينمايند.
لذا استفاده از خميردندانهاي حاوي فلورايد و دهان شويههاي فلورايد در آن مناطق توصيه نميشود.
همچنین بخوانید: فلورایدتراپی کودکان
فواید فلوراید :
- کاهش پوسیدگی دندان
- تاثیر بر مورفولوژی دندان ها
فلوراید با تاثیر بر تکامل سلولهای پاپیلای دندانی که مسئول ایجاد شکل نهایی دندان هستند باعث ایجاد دندانهای با شیارهای کم عمق و وسیع و سطوح صاف، با استعداد پوسیدگی کمتر می شود.
اثر فلوراید بر بافت های دندانی به صورت تاثیر در طول مینرالیزاسیون و یا پس از آن ممکن است بر مینا، سمان یا عاج اثر بگذارد و همچنین حضور مقدار کافی فلوراید باعث افزایش میزان فلوئوروآپاتیت نسبت به هیدروکسی آپاتیت در طول منیرالیزاسیون دندان می شود.
ایجاد کریستال های بزرگ و کامل تر آپاتیت که در برابر اسید مقاوم تر هستند.
پس از رویش دندان اگر دندان در معرض مایعات حاوی فلوراید( غذاها و بزاق) قرار گیرد جذب فلوراید در سطح مینا ادامه یافته و فلوراید جانشین یون های هیدروکسیل موجود در اپاتیت و ایجاد فلوئورو آپاتیت می گردد که به پوسیدگی مقاوم است.
همچنین غلظت بالای فلوراید که به صورت موضعی استفاده می شود باعث رسوب کلسیم فلوراید در سطح مینای دندان می شود، که این لایه در طول 24 تا 36 ساعت از بین می رود ولی با مبادله فلوراید با آپاتیت باعث تشکیل فلوئوروآپاتیت می گردد.
فلوراید باعث کاهش متابولیسم باکتریها بخصوص گلیکوزیدها و همچنین با کاهش انرژی سطح دندان باعث کاهش چسبندگی پلاک میکروبی می گردد .
نهایتاً تاثیر فلوراید بصورت ممانعت از تولید اسید و کاهش انرژی متابولیسم سلولی است.
راههای استفاده از فلوراید و نحوه ی مصرف :
سیستمیک :
- فلوریداسیون آب آشامیدنی ( در حد p.p.m 1 می تواند تا 50% باعث کاهش پوسیدگی گردد.)
- فلورایداسیون نمک ، شیر و نوشیدنی ها (کاهش پوسیدگی تا میزان 50% )
- استفاده از قطره و قرص حاوی فلوراید (میزان کاهش پوسیدگی در استفاده از این مواد 20تا 80% می باشد.)
تــــذکر :
در این روش حتماً باید فلوراید آب آشامیدنی اندازه گیری و اگر بیش از 6/0 p.p.m باشد تجویز فلوراید اضافی لازم نیست و همچنین تا شش ماهگی تجویز فلوراید منع دارد.
موضعی :
خمیر دندان حاوی فلوراید ( ترکیبات آنها عمدتاً سدیم فلوراید مثل کرست و همچنین منوفلوئورفسفات مثل کلگیت و یا الگاریت فلوراید می باشد .)
1. محلول 2% سدیم فلوراید:
استانوس فلوراید 8% در دسترس می باشد. ژل 2% در سنین 3 -7 -11-13 سالگی معمولاً چهار بار در سال هر نوبت برای سه هفته و هر هفته یک بار استفاده می شود که می تواند 30تا 40% کاهش پوسیدگی ایجاد کند. ژل 8% را سالی یک یا دو بار که می تواند 40 تا 70% کاهش پوسیدگی ایجاد نماید.)
2. دهان شویه :
سدیم فلوراید 2% یکبار در هفته میزان کاهش پوسیدگی 20 تا 50 % بخصوص در مدارس ابتدایی
2. وارنیش فلوراید :
می توان دو بار در سال و برای افراد با خطر بالای پوسیدگی چهار بار در سال می توان استفاده نمود که معروفترین آن وارنیش نوع Durafhat می باشد که پس از مصرف ان تا 12 ساعت نباید دندان هارا مسواک زد. در این روش میزان کاهش پوسیدگی 50 تا 70% می باشد
عوارض جانبی فلوراید :
استفاده از ميزان بالاي فلورايد به شكل سيستميك، مشابه هر داروي ديگر عوارضي را در پي خواهد داشت، بويژه در كودكان، مصرف سيستميك فلورايد بايد با احتياط باشد.
علائم مسموميت حاد با فلورايد، تهوع، استفراغ و درد شكم مي باشد.
مسموميت مزمن(فلوروزيس دنداني)
عبارت است از جذب مقادير اضافي فلورايد در طي يك دوره طولاني زمان تكامل دندانها و عامل اصلي آن مصرف آب آشاميدني حاوي مقادير بالاي فلورايد در نوزادان و كودكان طي 6 سال اول زندگي است.
در خفيف ترين شكل: فلوروزيس خال يا لكه هاي كوچك سفيد مات روي ميناي دندانها است و با شدت گرفتن آن لكه ها قهوه اي شده و به تدريج فرورفتگي ايجاد مي شود.
منبع: pezeshk.us