شاید زیاد اسم این دارو را شنیده باشید (فلوکستین). این روزها زیاد شایع شده است. به دلایلی از جمله افسردگی، اضطراب و لاغری مصرف می شود و اکثر مصرف کنندگان آن را زنان تشکیل می دهند.
چگونه فلوکستین به وجود آمد؟
يكي از پر سر و صداترين قرصهاي ضد افسردگي كه از دهه 1980 وارد بازار شد فلوكستين (Fluoxetine) يا همان پروزاك است.
شايد وقتي شركت الي ليلي براي اولينبار در سال 1986اين دارو را ميساخت تصور نميكرد كه پس از مدت زماني مصرف اين دارو تا اين حد رايج شود؛ بهطوريكه در سال 2007 در ايالات متحده آمريكا دربيش از 22 ميليون نسخه پروزاك تجویز شده باشد.
اگرچه داروهاي ضدافسردگي ديگري نيز وجود دارند كه اثربخشي آنها به اندازه پروزاك است اما شايد اين كپسولهاي 10 و 20 ميليگرمي خواص ديگري هم داشته يا شايد عوارض جانبي كمتري داشته باشند كه سبب رواج آن شده است.
بسياري از پزشكان نگران مصرف بيرويه و خودسرانه اين دارو بوده و بارها نسبت به مصرف آن هشدار دادهاند.
يك دارو و چند بيماري
فلوكستين يا پروزاك يك داروي ضدافسردگي مهاركننده باز جذب سروتونين (SSRI) است. سروتونين مادهاي در بدن است كه كاهش آن سبب عدم تعادل رواني، علائم افسردگي، خوابآلودگي، نگراني و. . . ميشود.
در حقيقت با مصرف پروزاك، ميزان اين ماده در بدن افزايش يافته و سبب بهبود علائم افسردگي و اضطراب ميشود. اين دارو به شكل كپسولهاي 10 و 20 ميلي گرمی در بازار رايج است و براي درمان بيماريهاي افسردگي، اضطراب و وسواس جبري تجويز ميشود.
فلوكستين غير از كاربرد اصلي يعني درمان افسردگي و اضطراب، در درمان برخي ديگر از اختلالات از جمله برخي اختلالات خوردن (پراشتهايي عصبي)، سندروم پيش از قاعدگي، حملات ترس (حملات غيرقابل پيشبيني و ناگهاني ترس و نگراني شديد)، درمان مشكلات جنسي، اختلالات خواب و برخي ديگر از اختلالات نيز كاربرد داشته و براساس بررسي و نظر پزشك تجويز ميشود.
پروزاك نيز مانند بسياري ديگر از داروهاي مشابه، پس از مدتي مصرف تاثير خود را نشان خواهد داد و فرد نميتواند بلافاصله پس از مصرف، انتظار بهبود حالات خود را داشته باشد.
به علاوه قطع ناگهاني و خودسرانه فلوكستين نيز به هيچ وجه مورد قبول نيست. در حقيقت قطع خودسرانه دارو همانقدر ميتواند عوارض داشته باشد كه مصرف خودسرانه آن.
بنابراين با توجه به مكانيسم عمل، شرايط هر بيمار، سابقه خانوادگي و تاثيراتي كه اين دارو ميتواند داشته باشد حتما بايد با تجويز پزشك و تا مدت زمان تعيين شده از اين دارو استفاده كرد.
چندتا فلوكستين بخورم؟
دكتر فاطمه رنجبر، روانپزشك درباره ميزان و روش مصرف فلوكستين معتقد است:
«دوز مصرف با توجه به وضعيت هر بيمار متغير و خاص همان بيمار است. معمولا قرصهاي فلوكستين كه در ايران وجود دارد 10 و 20 ميليگرم بوده كه معمولا درمان با 10 ميلي گرم آغاز شده و پس از طي مدتي با توجه به نياز بيمار يا پاسخ او نسبت به فلوكستين ميتوان آن را افزايش داد.
نياز هر بيمار هم با توجه به وزن، سابقه بيماريهاي قبلي، سابقه مصرف خانوادگي اين دارو، شدت بيماري فعلي و. . . توسط پزشك متخصص تعيين ميشود. بنابراين نميتوان دوز مصرف مطلقي براي همه بيماران در نظر گرفت؛ بلكه بايد براساس بررسيهاي صورت گرفته ميزان آن را مشخص كرد.»
درخصوص روش مصرف هم دکتر رنجبر تاکید میکند اين دارو به صورت قرص رايج است و بايد با آب بلعيده شود و جويدن اين دارو توصيه نميشود.
خط قرمزهاي مصرف !
بايد گفت كه فلوكستين تداخل دارويي زيادي ندارد و هر موضوعي بايد براساس سود و زيان آن درنظر گرفته شود. ممكن است اگر دارويي همراه فلوكستين مصرف شود، خيلي عوارض داشته باشد؛ اما وقتي شرايط بيمار را در نظر ميگيريم ترجيح ميدهيم كه آن را تجويز كنیم و فوايد آن را بيش از مضراتش ميدانيم.
بنابراين همه چيز براساس شرايط بيمار و طبق نظر پزشك تعيين ميشود. درخصوص انواع داروها، منع مطلقي براي فلوكستين وجود ندارد؛ اما در خصوص داروهاي حيطه روانپزشكي، آن دسته از داروهايي كه مهاركنندههاي مونوآمین اكسيداز (MAOI) هستند مورد منع مصرف همراه با فلوكستين محسوب ميشوند كه اين داروها هم چندان در جامعه رايج نيستند.»
فلوكستين كودكان و زنان باردار
درمورد مصرف اين دارو توسط كودكان و زنان باردار اگر نياز به مصرف باشد، از دو سال به بالا ممكن است فلوكستين تجويز شود و اتفاقا جزو داروهاي منتخب روانپزشكان است.
روانپزشكان معمولا براي درمان افسردگي يا اضطراب در كودكان اگر نياز به دارو وجود داشته باشد، خط اول انتخاب را فلوكستين قرار ميدهند.
درحقيقت منع مطلقي براي مصرف اين دارو در دوران بارداري وجود ندارد اما براساس برخي گزارشاتي كه از عوارض جانبي ديده شده كه چندان هم تاييد شده نيست، ترجيح داده ميشود كه از داروهاي ديگر استفاده شود.
در عين حال داروهاي بهتري براي بارداران وجود دارد كه در زمان بارداري يا شيردهي ميتوان از آنها استفاده كرد. باز هم بايد بگوييم كه همه چيز به تشخيص پزشك و شرايط ويژه هر بيمار بستگي دارد.»
دردهاي بعد از يك درمان
اگرچه فلوكستين از جمله داروهاي كمخطري است كه نسبت به فوايد درماني كه دارد و البته نسبت به ديگر داروهاي مشابه، عوارض جانبي كمتري دارد.
اما عوارض جانبي زيادي در بروشور دارو نوشته شده كه اگر مصرف طبق نظر و بررسيهاي پزشك باشد، بسياري از عوارض ذكر شده نادر بوده و در كمتر فردي ديده ميشود.
درخصوص عوارض جانبي فلوكستين بايد گفت كه اين عوارض ميتواند در بخشهاي مختلف بدن بروز كند. از جمله:
اعصاب مركزي: سردرد، عصبانيت، بيخوابي، خواب آلودگي، اضطراب، لرزش، سرگيجه، خستگي، آشفتگي.
پوست: تعريق، بثورات پوستي، خارش، راش
دستگاه گوارش: تهوع، اسهال، خشكي دهان، بياشتهايي، سوء هاضمه، يبوست، درد شكم، استفراغ، نفخ
ادراري ـ تناسلي: اختلال عملكرد جنسي
عضلاني اسكلتي: درد عضله و ساير عوارض مثل بيقراري، كاهش وزن، اختلالات جنسي، عدم تعادل، افزايش افكار و ميل به خودكشي و. . .
آنچه اهميت دارد اين است كه مهمترين و شايعترين عارضه ممكن براي هر دارو را بشناسيم تا در صورت بروز با پزشك خود مشورت كنيم. داروهاي اعصاب و روان برخلاف آنچه در اذهان عمومي وجود دارد و مردم تصور ميكنند، اگر طبق نظر و مشورت پزشك متخصص مصرف شوند عوارض خطرناك زيادي ندارند.
در خصوص داروي فلوكستين، بايد گفت عوارض گوارشي مثل دل درد، سوءهاضمه، اسهال، يبوست، تهوع، استفراغ و. . . بيشتر از ساير عوارض ممكن است ديده شود.
آيا فلوكستين سبب سندروم سروتونين میشود؟
اگرچه فلوكستين يا همان پروزاك با مهار جذب سروتونين، باعث افزايش ميزان اين ماده در بدن ميشود اما سبب عارضهاي به نام سندروم سروتونين نميشود.
سندرومي كه درصورت تجمع و انباشت سروتونين ايجاد شده و علائمي از قبيل سردرد، اضطراب، گيجي، توهم، نشئگي، افزايش ضربان قلب و فشار خون، تعرق و افزايش دماي بدن، گرفتگي عضلات، جنون، لرز، درد عضلاني، اسهال و تهوع، كما و حتي مرگ را ايجاد ميكند.
در واقع اين اختلال سندرومي است كه در مواقع خاص ممكن است به وجود آيد؛ مواردي مثل اينكه دارو را با دوز بسيار بالا شروع كنيم، يا نوبتهاي مصرف را اشتباه كرده و بسيار بيش از حد در نظر گرفته استفاده كرده باشيم يا در صورت مصرف برخي داروهاي مكمل ديگر مثلا با داروهاي مهاركننده مونوآمين اكسيداز همراه با فلوكستين و امثال اينها. درچنين موارد خاصي كه شايد خيلي كم اتفاق بيفتند، ممكن است احتمال سندروم سروتونين بالا برود وگرنه مصرف اصولي و طبق تشخيص پزشك چنين نتيجهاي نخواهد داشت.»
بهترين جايگزين ها برای فلوکستین
براي هر مراجعي درمان مخصوصي در نظر گرفته ميشود، بهطوريكه ممكن است به ازاي يك ميليون فرد افسرده، يك ميليون هم دستور دارويي وجود داشته باشد. وقتي فردي مراجعه ميكند كه افسردگي خفيف تا متوسط يا خلق و خوي پايين دارد موارد درماني مختلفي را ميتوان در نظر گرفت.
اگر بيمار وقت و وضع اقتصادي خوبي داشته باشد و به پزشكي كه در درمانهاي غيردارويي متخصص است دسترسي دارد، ترجيح ما استفاده از درمانهاي غيردارويي يا همان رواندرماني است. درمان شناختي-رفتاري ميتواند براي درمان افسردگيهاي خفيف تا متوسط بسيار موثر باشد.
اما زماني كه توان مالي فرد براي جلسات متعدد روان درماني كافي نيست، وقت مراجعات متعدد را ندارد يا به پزشك متخصص اين درمان دسترسي ندارد، مجبوريم كه از دارو براي درمان استفاده كنيم و بايد گفت بين درمانهاي دارويي هم فلوكستين يا همان پروزاك جزو انتخابهاي اول روانپزشكان محسوب ميشود.»
افزايش نشاط و داروي ضد افسردگي؟
اينكه فلوكستين را نشاط آور بدانيم باور اشتباهي است. موادي وجود دارد كه به صورت فوري سبب افزايش نشاط ميشود. موادي به عنوان نشاط آور محسوب ميشوند كه فرد پس از مصرف آن سريعا احساس نشاط كند يا اعلام كند احساس خوبي دارد.
اما داروهايي كه براي درمان افسردگي يا اضطراب مورد استفاده قرار ميگيرند نشاطآور نيستند؛ دارويي مثل فلوكستين كه قرار است چندماه مصرف شود تا خلق را بالا ببرد، نشاط آور محسوب نميشود.
كسي كه خلق پاييني دارد پس از مدتي كه دارو را مصرف كند، خلق او نرمال ميشود كه اين هم بعد از حداقل 5 هفته شروع ميشود. حتي در مواردي كه بالا رفتن خلق بيش از حد مطلوب اتفاق بيفتد، پزشك مصرف دارو را قطع ميكند.
بنابراين كسي كه افسرده نيست و بخواهد از پروزاك براي افزايش نشاط استفاده كند، چه بسا عوارض نامطلوبي داشته باشد.
فلوکستین و میل جنسی
فلوكستين براي درمان مشكلات جنسي تجويز نميشود بلكه براي درمان افسردگي و اضطراب مورد استفاده قرار ميگيرد.
اين است كه تاخير در ارگاسم يا درمان انزال زودرس ممكن است به عنوان مسائل جانبي به وجود آيد. يكي از عوارض فلوكستين ممكن است كاهش ميل جنسي باشد كه پزشك در صورت لزوم اين موضوع را كنترل ميكند.
در مواردي هم عكس قضيه اتفاق ميافتد. به اين صورت كه فرد افسرده چندان رغبت و تمايلي به مسائل جنسي ندارد، با مصرف فلوكستين و بهبود افسردگي، طبيعتا ميل جنسي او نيز افزايش مييابد.
در واقع اين افزايش ميل جنسي در نتيجه بهبود افسردگي بوده است. اگر افسردگي درمان شده اما ميل جنسي كاهش يافته اين موضوع ديگر جزو عوارض فلوكستين شناخته ميشود.
روياي لاغري با فلوكستين
يكي از علائم افسردگي بي اشتهايي است كه اتفاقا برخي افراد پس از مصرف فلوكستين و بهبود افسردگي، اشتها پيدا كرده و ممكن است حتي وزن اضافه كنند.
اين است كه كاهش وزن بر اثر فلوكستين 100درصد نيست. به علاوه در همان افرادي هم كه بر اثر مصرف فلوكستين وزن كم كردهاند، اين كاهش وزن محدود بوده و به اين صورت نيست كه چندماه فلوكستين مصرف كنند و هرماه مقداري وزن كم كنند.
بعد از چندماه كاهش وزن متوقف ميشود زيرا بدن به دارو عادت ميكند. معمولا عوارض دارويي در شروع مصرف رخ ميدهند، كاهش وزن بر اثر مصرف فلوكستين هم همينطور است.
اگر كسي افسرده نباشد و فلوكستين را فقط به عنوان داروي كاهنده وزن مصرف كند اتفاقا ممكن است عوارض جانبي زياد و ناراحت كننده ای به همراه داشته باشد؛ چرا كه اين دارو اصولا به عنوان داروي كاهش وزن درنظر گرفته نميشود.
نکات بسیار مهم
برخي نكاتي كه در رابطه با مصرف فلوكستين بايد در نظر داشت از جمله:
- از مصرف خودسرانه اين دارو هم مانند ساير داروها بپرهيزيد.
- فلوكستين در ابتداي درمان ممكن است سبب بروز افكار خودكشي شود، حتما مراقب علايم هشداردهنده باشيد.
- فلوكستين به تدريج و از طريق دستگاه گوارش جذب ميشود. بنابراين به هيچ عنوان نبايد دارو را جويد يا آن را به صورت شكسته مصرف كرد.
- اثرات درماني فلوكستين پس از چند هفته مصرف بروز پيدا ميكند؛ بنابراين در ابتداي درمان نااميد نشده و مصرف آن را بدون اطلاع پزشك متخصص قطع نكنيد.
- درصورت بروز هرنوع علائم ناراحت كننده از جمله مشكلات گوارشي، بيقراري، اختلالات خواب و. . . پزشك خود را در جريان بگذاريد. ممكن است تغيير دوز يا تعداد دفعات مصرف نياز باشد.
- درصورت بروز مشكلات جنسي پس از مصرف پروزاك، حتما موضوع را با پزشك خود مطرح كنيد. در بررسي علت اين امر ممكن است داروي ديگري تجويز شود.
- گفتوشنودهاي رايج بين مردم را رها كرده و از مصرف خودسرانه اين دارو براي درمان چاقي، افزايش نشاط، اختلالات خواب يا بهبود عملكرد جنسي پرهيز كنيد. همه تاثيرات فلوكستين بايد طبق نظر پزشك باشد.
- نشاطآور دانستن فلوكستين باور اشتباهي است. اين دارو ميتواند باعث بالا رفتن خلق تا سطح نرمال در افراد افسرده شود. دارويي كه بايد چندماه مصرف شود تا خلق را بالا ببرد، نشاط آور محسوب نميشود.
- براي افسردگيهاي خفيف تا متوسط راههاي بهتري براي درمان وجود دارد، راههاي غيردارويي مثل درمانهاي شناخت- رفتار.