یک نفرون چگونه ادرار می سازد؟

واحد فیزیولوژیکی کلیه یک نفرون است که توسط آن اعمال زیر جهت تشکیل ادرار صورت می گیرد.
  الف : تراوش گلومرولی
قسمتی از پلاسما که از گلومرول می گذرد. از غشای کپسول بومن تصفیه می شود. معمولا در پا لایه گلومرولی سلول خونی و مواد درشت مولکول پروتئین وجود ندارند. ضمنا در این مرحله هیچ گونه انتخابی در ورود مواد به درون کپسول بومن صورت نمی گیرد. بلکه عمل تراوش تابع فشار هیدروستاتیک و درشتی یا ریزی مولکولها می باشد.
  ب : باز جذب
در این مرحله که در محل شبکه دوم مویرگی صورت می گیرد، مواد مورد نیاز بدن نظیر آب ، گلوکز و اسیدهای آمینه مجددا به خون برگشت داده می شوند. این عمل را باز جذب می نامند.

عوامل موثر در بازجذب

انتشار: برای موادی صورت می گیرد که غلظت آنها در لوله های نفرونی بیشتر از خون است. قسمت اعظم آب و بعضی املاح از طریق انتشار دوباره جذب می گردند.

انتقال فعال: در مورد موادی صورت می گیرد که برای بدن ارزش حیاتی فوق العاده دارند. مانند گلوکز ، اسیدهای آمینه و سدیم. اصولا سیر مواد در جهت مخالف انتشار که همراه با مصرف انرژی می باشد، انتقال فعال نام دارد. سلولهای جدار نفرون برای انتقال فعال دارای یک حد ماکزیمم فعالیت هستند که آن را اصطلاحا آستانه یا حد توانایی لوله ای نفرون می نامند. تا زمانی که غلظت مواد درون نفرون (در مایع صاف شده) کمتر از حد آستانه باشد، همه این مواد به خون برگشت داده می شوند.

در غیر این صورت این مواد درون نفرون باقی مانده و به خون برگشت داده نمی شوند. بنابراین در ادرار ظاهر می گردند. در اشخاص سالم عمل باز جذب برای گلوکز کامل است. یعنی همه گلوکز دوباره به پلاسمای خون پس داده می شود و در ادرار قند وجود ندارد. در صورتیکه در مبتلایان به بیماری قند مقداری قند در ادرار ظاهر می شود. علت آن است که اولا در این افراد میزان قند خون چند برابر فرد سالم است. ثانیا آستانه فعالیت در نفرون تغییر نمی کند. لذا مقداری از قند در ادرار باقی می ماند. در مورد سدیم نیز آستانه فعالیت بالا نیست و کلیه از این امر برای تنظیم نمک خون استفاده می کند. از مهمترین موادی که باید باز جذب شود، آب است.
در هر دقیقه 500 سی سی پلاسما وارد نفرون شده و تنها 100 سی سی از آن تصفیه می گردد. با توجه به این که در همین مدت تنها کمتر از 1 سی سی ادرار تشکیل می گردد، بنابراین بیشتر از 99% از آبی که وارد کپسول بومن شده است، در عمل باز جذب به خون بازگشت داده می شود. مهمترین عمل کلیه ها در انسان و پستانداران دفع مواد نیتروژن دار مانند اوره است. نفرونها می توانند اوره را تا صد برابر در ادرار تغلیظ کنند. ولی اگر میزان آن در ادرار به 5 درصد برسد تولید مسمومیت می کند.

ترشح: علاوه بر جذب مجدد فعال ، لوله های نفرونی قادر به ترشح فعال نیز می باشند و ترشح آنها همان موادی است که بوطور فعال جذب می گردند. در طی این عمل بعضی از مواد توسط سلولهای جدار لوله های نفرون ترشح می گردد. کراتی نین ، پتاسیم و هیدروژن از این مواد هستند. کراتی نین یک ماده نیتروژن دار است و از تجزیه کراتین موجود در سلولهای مغزی و عضلانی بوجود می آید.
ترشح کراتی نین به خصوص از نظر بررسی کار کلیه ها اهمیت دارد. هیدروژنی که به علت تولید اسید در اعمال متابولیسمی ایجاد می شود، اگر در مایعات بدن انباشته شود تولید اسیدوز می نماید. پتاسیم گرچه از لوله های ابتدایی نفرون جذب مجدد می گردد، در لوله های انتهایی به ادرار ترشح می شود و از بالا رفتن غلظت آن در مایعات خارج سلولی که خطرناک است جلوگیری می نماید.